Duurzame dienst­reizen

Inhoudsopgave

• Inleiding
• Probleemstelling
• Beoogd resultaat
• Aanpak
• Financiën
• Planning en communicatie
• Ontwerp-raadsbesluit
• Bibliografie

Inleiding

Het is vijf over twaalf. Om klimaatverandering te kunnen beperken, moeten we nu handelen. En als gemeente moeten we het goede voorbeeld geven.

Dit gebeurt echter niet. In 2018 gingen gemeentelijke vertegenwoordigers bijna dertig keer op en neer naar Londen. Niet één burgemeester, wethouder of ambtenaar koos voor de trein; allen namen het vliegtuig. Met alle vliegreizen van dat jaar bij elkaar hebben ze zo’n 140.000 kilo CO2 uitgestoten.

We kunnen niet achteloos doorgaan op de oude weg. Het is aan ons allen om verantwoordelijkheid te nemen en ons gedrag aan te passen. Dit begint met simpele dingen als vaker de trein nemen in plaats van het vliegtuig. Met dit voorstel wordt dit voor dienstreizen ingezet en voegen we de daad bij het woord.

Probleemstelling

De klimaatimpact van vliegtuigen

De luchtvaart groeit, en dat voelt het klimaat. Sinds 2014 is de CO2-uitstoot van de luchtvaart met 26.3% gegroeid (Neslen, 2019). Daarnaast heeft luchtvaartmaatschappij Ryanair vanaf 2018 een plek veroverd op de lijst van de tien grootste CO2-uitstoters van Europa. Op plek 10, achter negen kolencentrales.

13,3% van de totale broeikasgassenuitstoot in de Europese Unie wordt veroorzaakt door vliegtransport (inclusief vracht). De totale uitstoot door vliegtransport is verdubbeld sinds 1990. Deze groei wordt voornamelijk veroorzaakt door meer reizigers – het aantal reizigers is sinds 1990 verdriedubbeld. Voor luchthaven Schiphol, de derde grootste luchthaven van Europa, is het aantal reizigers sinds 1990 zelfs bijna verviervoudigd (zie Grafiek 1) (Royal Schiphol Group, 2019). Inmiddels verwelkomt de luchthaven jaarlijks ruim 70 miljoen reizigers. Zonder overheidsingrijpen zal de luchtvaart in 2050 zo’n 22% van de totale CO2-uitstoot voor zijn rekening nemen. (Europees Milieuagentschap, 2018)

Grafiek: Passagiers per jaar, Schiphol (miljoenen).

Naast de impact op het klimaat, heeft de luchtvaart ook een impact op de gezondheid. Luchtvervuiling door luchtvaart veroorzaakt wereldwijd jaarlijks zo’n 16.000 voortijdige sterfgevallen, waarvan zo’n 3.700 in Europa. Deze leveren het continent kosten op van zo’n 8 miljard euro per jaar. (Yim, et al., 2015) Ook de geluidsoverlast van luchthavens moet niet over het hoofd worden gezien. Onderzoek heeft aangetoond dat deze rond de lage vliegroutes een gemiddeld hogere bloeddruk veroorzaakt, met bijkomende hart- en vaatziekten (Europees Milieuagentschap, 2018).

De Nederlandse Paul Peeters is in 2017 gepromoveerd op het beperken van de CO2-uitstoot van de luchtvaart. Rijke landen ontkomen er volgens Peeters niet aan om de luchtvaartsector te laten krimpen om binnen de grenzen van het klimaatakkoord van Parijs te blijven. Volgens zijn analyse zijn ontmoedigende maatregelen onvoldoende. Hij pleit daarom voor directe volumereductie. (Peeters, 2017)

Broeikasgassen door dienstreizen

Ook de gemeente Den Haag deelt in de verantwoordelijkheid om de luchtvaart af te bouwen. Het college van burgemeester en wethouders reisde in 2018 gezamenlijk zo’n 100.000 kilometer met het vliegtuig[1]. Daarmee hebben zij zo’n 15.000 kilo CO2 uitgestoten. De ambtenaren vlogen nog veel meer: zo’n 785.000 kilometer in 2018. Daarmee werd zo’n 125.000 kilo CO2 uitgestoten. In totaal komt dit neer op zo’n 140.000 kilo CO2. Hier kunnen 700 mensen een jaar van douchen (Milieu Centraal, 2016).

In het huidige beleid is het vliegtuig het standaardvervoersmiddel. Alleen voor Belgische bestemmingen wordt standaard de trein gepakt. Naar Parijs wordt meestal per trein gereisd. Voor alle andere buitenlandse bestemmingen kiest de gemeentelijke organisatie standaard voor het vliegtuig, zo blijkt uit het dienstreizenregister (Gemeente Den Haag, 2019).

De burgemeester, twee wethouders en maar liefst 26 ambtenaren reisden in 2018 naar Londen per vliegtuig, om een voorbeeld te noemen. Per trein is Londen binnen vijf uur te bereiken. Naast de CO2-uitstoot, hebben deze 29 reizen naar Londen gezorgd voor een uitstoot van zo’n 27 kilo stikstofoxiden. Met de trein was dit beperkt gebleven tot ongeveer 17 keer zo weinig (1,6 kilo)[2].

[1] Zie in de pdf-versie een verantwoording van deze cijfers.

[2] Berekend op ecopassenger.org

© Europe with Countries - Single Color by FreeVectorMaps.com

Illustratie: dienstreizen in 2018.
Vliegreizen van college van B&W en ambtenaren in paars.
Trein- en busreizen van college van B&W en ambtenaren in groen.

Afspraken over vervoersmiddelen

Er zijn afspraken gemaakt over de vervoersmiddelkeuze bij dienstreizen (RIS277860). Voor de volledigheid zijn deze afspraken geheel geciteerd:

“U heeft gevraagd tot welke afstand ambtenaren en bestuurders met de trein reizen en wanneer met het vliegtuig. Ook vroeg u of de CO2-uitstoot bij het klimaatfonds wordt gecompenseerd. Ik kan u daarover melden dat er geen afspraken zijn over reisafstand, maar over reisduur. Als een dienstreis binnen zes uur per trein kan worden afgelegd, wordt per trein gereisd. In de nieuwe Europese aanbesteding voor dienstreizen van de gemeente zijn daarop uitzonderingen geformuleerd, die volgend jaar van kracht worden:

• Indien er sprake is van spoed;

• Indien het reizen per trein 30% duurder is dan reizen per alternatief vervoersmiddel;

• Indien het reizen per trein 30% meer tijd kost, dan het reizen per alternatief vervoersmiddel;

• Indien er om het bestemmingsadres te bereiken meer dan één (1) maal overgestapt dient te worden op een aansluitende trein, per enkele reis en de overstaptijd in bovenstaande situatie korter is dan 7 minuten of langer dan 30 minuten.

De vliegreizen compenseert de gemeente in het Klimaatfonds Haaglanden.”

Deze afspraken zijn gepubliceerd in 2014, toen de gemeente er nog naar streefde om in 2040 een klimaatneutrale stad te zijn (RIS273442). Inmiddels is deze doelstelling aangescherpt naar klimaatneutraliteit in 2030 (RIS299794). Daarmee ligt het voor de hand ook deze afspraken aan te scherpen, opdat de dienstreizen minder bijdragen aan klimaatverandering.

Naar Londen wordt zoals aangegeven altijd gevlogen, terwijl Londen binnen vijf uur met de trein te bereiken is. Toch stelt het college zich altijd aan de afspraken over de vervoersmiddelkeuze te houden (RIS300951). Dit illustreert dat de huidige afspraken nauwelijks barrières opwerpen tegen korte reizen met het vliegtuig. Door de grote hoeveelheid uitzonderingen is vliegen theoretisch bijna altijd mogelijk.

Beoogd resultaat

De maatregelen voorgesteld in dit initiatiefvoorstel dienen meerdere doelen. Ter ondersteuning van het doel van een klimaatneutraal Den Haag per 2030 beoogt indiener dat burgemeester, wethouders en ambtenaren van de gemeente Den Haag minder uitstoot van broeikasgassen veroorzaken tijdens hun dienstreizen.

Iedereen zal moeten bijdragen aan het verminderen van de CO2-uitstoot. De gemeente en haar vertegenwoordigers, waaronder de burgemeester, wethouders en ambtenaren, hebben hierin een voorbeeldfunctie. Zij kunnen het goede voorbeeld geven door voor de trein te kiezen, en door dienstreizen te vervangen door alternatieven.

Aanpak

Indiener beoogt de CO2-uitstoot door dienstreizen op verschillende sporen te verminderen. Het eerste spoor is het spoor: vaker dan nu zal de gemeente voor de trein moeten kiezen ter vervanging van het vliegtuig. Op dit moment gebeurt dit alleen als de reis binnen zes uur per spoor kan worden afgelegd. Indiener stelt voor deze limiet op te rekken naar tien uur. De vele uitzonderingsmogelijkheden, die het mogelijk maken om zelfs naar Londen, Düsseldorf en Parijs het vliegtuig te pakken, worden afgeschaft beperkt. In uitzonderlijke gevallen kan het onontkoombaar zijn om tóch het vliegtuig te pakken, zoals wanneer er treinen uitvallen of wanneer terugkeer door een crisis in de stad grote spoed heeft. In zulke gevallen is het mogelijk van de afspraken af te wijken [1]. Efficiëntieoverwegingen, bijvoorbeeld of een vliegtuig sneller of handiger is, zijn geen grond om af te wijken. Het college rapporteert jaarlijks over hoe vaak het van deze mogelijkheid gebruik heeft gemaakt.

Om te voorkomen dat voor iedere bestemming telkens opnieuw een afweging over het te kiezen vervoersmiddel moet worden gemaakt, stelt het college een lijst op van bestemmingen waarvoor standaard de trein wordt gekozen. Deze lijst omvat de hoofdsteden Londen, Brussel, Parijs en Berlijn, en andere populaire bestemmingen binnen de vastgestelde reistijdcontouren. Het college herziet de lijst na veranderingen in het internationale treinnetwerk.

Het tweede spoor is een heroverweging van de noodzaak van dienstreizen met als doel het aantal dienstreizen te verminderen. Van belang is om bij iedere dienstreis te overwegen of dit de wenselijke methode is om het gekozen doel te bereiken. Afgewogen moet worden of met een belletje, videoconference of andere oplossing niet min of meer hetzelfde doel bereikt had kunnen worden. Daarnaast moet afgewogen worden of het doel opweegt tegen de met de dienstreis gepaard gaande klimaatschade. Om deze bewuste afweging te bewerkstelligen moet deze opgenomen worden in het verslag van de dienstreis.

Het derde spoor is bewustwording over de uitstoot van dienstreizen. Indiener stelt voor de volgende zaken in het dienstreizenregister én in de verslagen van dienstreizen op te nemen: het afgelegde aantal kilometers, per vervoersmiddel uitgesplitst; en de daarmee gepaard gaande uitstoot CO2-equivalenten in kilogrammen, per vervoersmiddel uitgesplitst. Hoewel dit per dienstreis een kleine toegevoegde administratieve last zal veroorzaken, zal dit ruimschoots gecompenseerd worden door de daarmee gepaard gaande bewustwording. De jaarlijkse som van deze uitstoot kan daarnaast ieder jaar worden opgenomen in het Jaarverslag Duurzaamheid, om de besparing binnen de gemeentelijke organisatie te laten zien.

Om transparantie en bewustwording nog verder te vergroten, worden de dienstreizen van gemeenteraadsleden ook in het dienstreizenregister opgenomen. Voorts worden alle eerdergenoemde maatregelen ook van toepassing verklaard op dienstreizen van gemeenteraadsleden.

[1] Het college beschreef in zijn preadvies bijvoorbeeld dat als het vliegtuig aanzienlijk sneller was, dat gebruikt kan worden. Deze uitzondering vervalt met het aannemen van dit voorstel.

Financiën

Dit voorstel bevat zowel kostenverhogende als kostenverlagende maatregelen. Vaker voor de trein kiezen in plaats van voor het vliegtuig is soms kostenverhogend. Reizen per trein is – per bestemming vergeleken – helaas soms nog steeds duurder dan reizen per vliegtuig.

Minder vaak dienstreizen organiseren is echter een kostenverlagende maatregel. Hoe deze kostenverhogingen en –verlagingen tegen elkaar opwegen, zal afhangen van de uitvoering van dit voorstel. Indien de uitvoering naar de geest van dit voorstel is, zal het voorstel kostenverlagend zijn.

Planning en communicatie

Voorgesteld wordt de wijzigingen per 1 januari 2020 in te voeren. Ze dienen dan duidelijk via Werknet te worden gecommuniceerd.

Ontwerp-raadsbesluit

De gemeenteraad van de gemeente Den Haag, in vergadering bijeen d.d. ..., gelezen het voorstel van Robert Barker, Partij voor de Dieren.

Besluit:

• Per 1 januari 2020 De afspraken over de vervoersmiddelkeuze bij dienstreizen te laten vervallen en te vervangen door de volgende:
  • Voor Europese bestemmingen die per trein of bus binnen tien acht uur kunnen worden bereikt, wordt gekozen voor de trein of bus. Hierop zijn geen uitzonderingen mogelijk. Hiervan kan slechts in uitzonderlijke gevallen worden afgeweken. De vliegreizen compenseert de gemeente in het Klimaatfonds Haaglanden.
  • Onder de genoemde uitzonderlijke gevallen kan gedacht worden aan het uitvallen van treinen of het met spoed moeten terugkeren. Efficiëntieoverwegingen zijn geen reden om gebruik te maken van deze uitzondering.
• Het college op te roepen om een lijst te maken met plaatsen waarnaar per trein gereisd wordt. Hierop staan in ieder geval de hoofdsteden Brussel, Parijs, Londen en Berlijn. Deze lijst wordt uitgebreid wanneer het internationale treinnetwerk verbetert.
• Het college op te roepen de noodzaak van dienstreizen van geval tot geval scherper af te wegen.
• In het openbare dienstreizenregister op te nemen:
  • De motivering voor de dienstreis, waarbij wordt meegenomen waarom de gekozen oplossing beter bijdraagt aan het doel dan alternatieven;
• Het afgelegde aantal kilometers, en de daarmee gepaard gaande uitstoot van CO2-equivalenten, per dienstreis, beide uitgesplitst naar vervoersmiddel.
• In het Jaarverslag Duurzaamheid jaarlijks op te nemen:
  • De som van het aantal afgelegde kilometers ten behoeve van dienstreizen in het betreffende jaar met de daarmee gepaard gaande uitstoot van CO2-equivalenten, beide uitgesplitst naar vervoersmiddel, inclusief een vergelijking met voorgaande jaren.
  • In hoeveel gevallen er gebruikgemaakt is van de uitzondering genoemd in dictumpunt 1.1.
• Al deze punten ook van toepassing te verklaren op dienstreizen van gemeenteraadsleden, zoals werkbezoeken. Dienstreizen van gemeenteraadsleden worden ook in het dienstreizenregister opgenomen.

Aldus vastgesteld in de openbare raadsvergadering van ....

De griffier,

De voorzitter,

Bibliografie

Climate Neutral Group. (2019). Kwaliteitscriteria. Opgehaald van https://www.climateneutralgroup.com/over-ons/historie-en-ambities/kwaliteit-en-procedures/kwaliteitscriteria/

De Mos, R., Guernaoui, R., Revis, B., De Graaf, F., Van Asten, R., Bruines, S., . . . Wenink, E. (2018, mei 29). Den Haag, Stad van Kansen en Ambities: Coalitieakkoord 2018 - 2022 (RIS299794). Opgehaald van https://denhaag.raadsinformatie.nl/modules/13/Overige%20bestuurlijke%20stukken/453746

De wethouder van Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur. (2014, november 6). Toezeggingen duurzaamheid. Opgehaald van https://denhaag.raadsinformatie.nl/document/3372559/1#search=%22277860%22

Duurzaam Den Haag. (sd). Ik heb een bedrijf/evenement en ik wil mijn uitstoot compenseren. Opgehaald van https://duurzaamdenhaag.nl/klimaatfonds/ik-heb-een-bedrijf-en-ik-wil-uitstoot-compenseren

Europees Milieuagentschap. (2018, januari 31). Aviation and shipping — impacts on Europe's environment. Opgehaald van https://www.eea.europa.eu/publications/term-report-2017

Gemeente Den Haag. (2019, april 8). Dienstreizen college burgemeester en wethouders. Opgehaald van https://www.denhaag.nl/nl/bestuur-en-organisatie/college-van-burgemeester-en-wethouders/dienstreizen-college-burgemeester-en-wethouders.htm

Guernaoui, R. (2019). Programmarekening 2018. Den Haag: Gemeente Den Haag.

Hennephof, P., & Krikke, P. (2019, mei 7). Afdoening motie Betere registratie dienstreizen (RIS300951). Opgehaald van https://denhaag.raadsinformatie.nl/modules/6/Moties%2C%20amendementen%20en%20initiatieven/478287

Milieu Centraal. (2016, augustus 22). Jongeren geen vluggertjes onder de douche. Opgehaald van https://www.milieucentraal.nl/nieuws/2016/jongeren-geen-vluggertjes-onder-de-douche/

Milieu Centraal. (2019). Keurmerkenwijzer. Opgehaald van https://keurmerkenwijzer.nl/overzicht/toerisme-en-recreatie/

Neslen, A. (2019, april 1). ‘Ryanair is the new coal’: airline enters EU’s top 10 emitters list. Opgehaald van The Guardian: https://www.theguardian.com/business/2019/apr/01/ryanair-new-coal-airline-enters-eu-top-10-emitters-list

Peeters, P. (2017). Tourism’s impact on climate change and its mitigation challenges. Opgehaald van https://doi.org/10.4233/uuid:615ac06e-d389-4c6c-810e-7a4ab5818e8d

Royal Schiphol Group. (2019, mei). Maandelijkse Verkeer & Vervoer cijfers 1992 - heden. Opgehaald van https://www.schiphol.nl/nl/schiphol-group/pagina/verkeer-en-vervoer-cijfers/

Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen. (2011). Tabel CO2-equivalenten vervoersvormen. Opgehaald van http://www.emissieberekenen.nl/filelib/file/Overzicht-emissiefactoren-v3.pdf

Stichting Stimular. (sd). Klimaatcompensatie. Opgehaald van http://www.duurzaammkb.nl/tips/tip/931/klimaatcompensatie/

Uitvoeringsorganisatie Bedrijfsvoering Rijk. (2018, januari 16). Categoriemanagement Vervoer koopt duurzaam in. Opgehaald van https://www.ubrijk.nl/actueel/nieuws/2018/01/16/categoriemanagement-vervoer-koopt-duurzaam-in

Van Engelshoven, I., Baldewsingh, R., Wijsmuller, J., Revis, B., & Klein, K. (2014, juni 14). Vertrouwen op Haagse Kracht: coalitieakkoord 2014-2018, D66, PvdA, HSP, VVD, CDA (RIS273442). Opgehaald van https://denhaag.raadsinformatie.nl/modules/13/overige_bestuurlijke_stukken/99987

Wethouder Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur. (2014, november 6). Toezeggingen duurzaamheid (RIS277860). Opgehaald van https://denhaag.raadsinformatie.nl/document/3372559/1#search=%22277860%22

Yim, S. H., Lee, G. L., Lee, I., Allroggen, F., Ashok, A., Caiazzo, F., . . . Barrett, S. R. (2015). Global, regional and local health impacts of civil aviation emissions. Environmental Research Letters, 10. Opgehaald van https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/10/3/034001/pdf